Giáo dục
1 Thương con thì cho roi cho vọt,
sau này sẽ vui sướng vì con.
2 Ai biết giáo dục con sẽ được thỏa lòng về con,
và được hãnh diện với những người quen biết.
3 Ai biết dạy con mình sẽ khiến kẻ thù phải phát ghen,
và sẽ được sung sướng trước mặt bạn bè.
4 Người cha có chết thì cũng như chưa chết,
vì đã để lại đứa con giống như mình.
5 Khi còn sống, ông nhìn con mà vui sướng,
giờ chết đến, sẽ không phải buồn phiền,
6 Trước kẻ thù, ông để lại một người biết bênh quyền lợi,
với bạn hữu, một người biết thi ân.
7 Ai nuông chiều con, ắt phải băng thương tích cho nó,
nó mà kêu la, là ruột gan người ấy rối bời.
8 Ngựa không thuần sẽ thành ngựa bất kham,
con buông thả sẽ nên con mất dạy.
9 Cưng con đi, nó sẽ làm bạn hoảng hốt,
giỡn với nó, nó sẽ làm bạn buồn phiền.
10 Đừng đùa cợt với nó, kẻo phải đau khổ với nó,
và cuối cùng bạn sẽ phải cắn răng mà chịu.
11 Khi nó còn niên thiếu,
đừng để nó tự quyền.
12 Khi nó còn bé nhỏ, cứ thẳng tay trừng phạt,
kẻo nó ra bất trị, thì chẳng vâng lời nữa đâu.
13 Hãy giáo dục và rèn luyện con bạn,
để khỏi phải chịu cảnh hỗn hào.
Sức khỏe
14 Nghèo mà cơ thể lành mạnh cường tráng,
còn hơn giàu mà thân xác ốm o xo bại.
15 Khỏe mạnh và tráng kiện thì hơn mọi thứ bạc vàng,
một thân hình vạm vỡ thì hơn cả gia tài vô tận.
16 Không của cải nào bằng sức khỏe của thân xác,
chẳng vui sướng nào hơn niềm vui của con tim.
17 Chết còn hơn là sống cay cực,
yên giấc ngàn thu còn hơn bị bệnh suốt đời.
18 Cao lương mỹ vị đặt trước kẻ đắng miệng lười ăn,
chẳng khác chi thức ăn cúng trên mồ mả.
19 Của cúng ích gì cho tượng thần,
vì nó không thể ăn cũng chẳng ngửi được gì?
Kẻ bị Đức Chúa phạt cho mắc bệnh thì cũng vậy:
20 Vị hoạn quan ôm cô trinh nữ mà thở dài thế nào,
thì nó cũng trố mắt nhìn rồi thở dài như thế.
Niềm vui
21 Chớ để (tâm) hồn con chìm đắm trong phiền muộn,
cũng đừng để mình nặng trĩu những ưu tư.
22 Tâm hồn sướng vui thì con người giàu sức sống,
niềm vui sẽ kéo dài tuổi thọ.
23 Hãy ru ngủ hồn con và trấn an cõi lòng,
nỗi buồn chán, hãy đẩy xa con,
vì nó đã làm cho nhiều kẻ vong mạng,
chứ không hề đem lại lợi ích chi.
24 Nóng nảy, bực bội khiến ngày đời bị rút ngắn,
và lo lắng làm cho già trước tuổi.
25 Lòng thơ thới thì miệng thấy ngon,
thưởng thức được đồ ăn thức uống.
Đnl 4,28; Tv 115,4-7; Is 40,20
y. Được thỏa lòng động từ Hy-lạp này (trong Sách Thánh chỉ thấy ở đây và Plm 20) là cổ điển để nói về niềm vui con cái mang lại cho cha mẹ.
a. Đây là đề tài quen thuộc trong văn chương giáo huấn (x. Tb 9,6). Thời xưa, khi người ta chưa tin có trường sinh bất tử, thì con cái làm cho cha mẹ có ý nghĩ được tiếp tục sống trên trần gian này.
b. Bênh quyền lợi: Gö´ël trong tiếng Híp-ri, tức là người có quyền chuộc của cải hay bà con trong gia tộc (x. R 2,20; 4,4); Gö´ël còn là người bênh vực kẻ bị áp bức.
c. Băng thương tích không rõ cho ai. Một là ông bố đau xót vì những vết thương không đâu của đứa con được nuông chiều quá mức. Hai là những vết chính con ông gây cho ông. Ba là những vết thương của đứa con phải chịu vì đời sống trác táng của cậu.
d. Giáo dục lỏng lẻo mang lại những hậu quả cay đắng; thái độ quá xuề xòa khi thấy ra thì đã quá muộn, chỉ còn biết cắn răng mà chịu.
đ. Để cho đứa con còn trẻ muốn làm gì thì làm, chắc chắn là cách thức làm hư nó dễ nhất. Một số tb thêm: “và đừng làm ngơ trước những điều dại dột nó phạm. Hãy bắt nó cúi đầu (vâng phục) khi nó còn niên thiếu”.
e. Cứ thẳng tay trừng phạt: đánh vào mông nó (ds: chà xát vào sườn nó), nghĩa là sửa trị có ý thức để dạy bảo, chứ không đánh bừa bãi để thỏa cơn nóng giận. Có những tb thêm: “và sẽ gây cho con nhiều sự khổ sở”.
g. Đắng miệng lười ăn, ds: miệng khép kín. Thức ăn cúng trên mồ mả: có lẽ ám chỉ đến Tb 4,17. Thật ra việc này, cũng như bánh an ủi (Gr 16,7; x. Hc 7,33+) đều bị cấm từ xa xưa (Đnl 26,14) nhưng xem ra sau này thói quen Do-thái cho phép (x. Ed 24,17). Tục lệ ăn cỗ ma chay thịnh hành ở nhiều dân tộc. Tuy nhiên, cúng trên mồ mả có thể đã được bản Hy-lạp dịch sai từ cúng trước tượng thần, tượng thần được chuyển sang bia mộ.
h. Đưa cao lương mỹ vị cho người ốm không ăn được thì cũng như cúng cho tượng thần. Nhân đây tác giả đưa ra đề tài cổ điển nhạo báng các thần ngoại (Đnl 4,28; Tv 115,5; Is 44,9; 57,6; Gr 10,5; Đn 14,1-22; Kn 15,15).
i. Cho mắc bệnh thêm vào cho rõ nghĩa trong văn mạch (c. 14).
k. Tác giả Hc nhấn mạnh tầm quan trọng của niềm vui trong cuộc sống. Phải đẩy xa mọi ưu tư phiền muộn vô ích, những bực bội do tính khí gây nên (x. Mt 6,34).
l. Hãy ru ngủ, ds: Hãy dụ dỗ, đánh lừa. Có bản dịch: Hãy làm khuây khỏa. Đa số các tb HL: Hãy yêu mến.
m. HL: Giấc ngủ của tâm hồn sung sướng bù cho những món ăn mỹ vị.