Biến cố Truyền tin cho Đức Ma-ri-a mở đầu “thời gian tới hồi viên mãn” (Gl 4,4), nghĩa là, lúc hoàn thành các lời hứa và các sự chuẩn bị. Đức Ma-ri-a được mời gọi cưu mang Đấng mà nơi Người “tất cả sự viên mãn của thần tính hiện diện cách cụ thể” (Cl 2,9). Lời phúc đáp thần linh cho vấn nạn của Mẹ: “Việc ấy sẽ xảy ra cách nào, vì tôi không biết đến việc vợ chồng?” (Lc 1,34) đã được đưa ra là nhờ quyền năng của Chúa Thánh Thần: “Thánh Thần sẽ ngự xuống trên bà” (Lc 1,35).

485689, 723

Sứ vụ của Chúa Thánh Thần luôn luôn được kết hợp với sứ vụ của Chúa Con và quy hướng về sứ vụ của Chúa Con.₁₂₃ Chúa Thánh Thần, là “Chúa và là Đấng ban sự sống”, được sai đến để thánh hóa cung lòng Đức Trinh Nữ Ma-ri-a và làm cho Mẹ thụ thai một cách thần linh, khi tác động để Mẹ cưu mang Con vĩnh cửu của Chúa Cha trong nhân tính được đảm nhận từ nhân tính của Mẹ.

486437

Con Một của Chúa Cha, với tư cách một con người được thụ thai trong cung lòng Đức Trinh Nữ Ma-ri-a, là “Đức Ki-tô”, nghĩa là Đấng được xức dầu bằng Chúa Thánh Thần,₁₂₄ từ lúc khởi đầu sự hiện hữu nhân loại của Người, mặc dù việc Người tỏ mình ra sẽ được thực hiện dần dần: cho các mục đồng,₁₂₅ cho các đạo sĩ,₁₂₆ cho ông Gio-an Tẩy giả,₁₂₇ cho các môn đệ.₁₂₈ Vì vậy, toàn bộ cuộc đời của Chúa Giê-su Ki-tô sẽ biểu lộ “Thiên Chúa đã dùng Thánh Thần và quyền năng mà xức dầu tấn phong Người” (Cv 10,38) như thế nào.

II. Sinh bởi bà Ma-ri-a đồng trinh (487-507)

487963

Những gì đức tin Công Giáo tin về Mẹ Ma-ri-a, đều đặt nền tảng trên những gì đức tin đó tin về Đức Ki-tô, nhưng những gì đức tin dạy về Mẹ Ma-ri-a, lại làm sáng tỏ đức tin vào Đức Ki-tô.

Đức Ma-ri-a được tiền định (488-489)

488

“Thiên Chúa đã sai Con mình tới” (Gl 4,4), nhưng để tạo một thân xác₁₂₉ cho Người, Thiên Chúa đã muốn có sự tự do cộng tác của một thụ tạo. Với mục đích ấy, từ muôn đời Thiên Chúa đã chọn, để làm Mẹ của Con mình, một người con gái Ít-ra-en, một thiếu nữ Do-thái ở Na-da-rét miền Ga-li-lê, “một trinh nữ đã đính hôn với một người tên là Giu-se, thuộc dòng dõi vua Đa-vít, trinh nữ ấy tên là Ma-ri-a” (Lc 1,26-27):

“Chúa Cha rất nhân từ đã muốn có sự ưng thuận của người Mẹ đã được tiền định, trước khi Chúa Con nhập thể, để như vậy, một người nữ đã mang đến sự chết như thế nào, thì một người nữ cũng sẽ mang lại sự sống như vậy.”₁₃₀

489722, 410, 145, 64

Suốt thời Cựu Ước, sứ vụ của Đức Ma-ri-a đã được chuẩn bị bởi sứ vụ của những phụ nữ thánh thiện. Ngay từ đầu, là bà E-và: bất chấp sự bất tuân phục của mình, bà đã nhận được Lời Hứa rằng một hậu duệ của bà sẽ chiến thắng ma quỷ₁₃₁ và Lời Hứa rằng bà sẽ là mẹ của tất cả chúng sinh.₁₃₂ Do lời hứa đó, bà Xa-ra, mặc dù đã cao niên, vẫn thụ thai một người con trai.₁₃₃ Trái với mọi niềm hy vọng nhân loại, Thiên Chúa đã chọn những gì bị coi như bất lực và yếu đuối₁₃₄ để chứng tỏ Ngài luôn trung tín với lời Ngài đã hứa: bà An-na, mẹ của tiên tri Sa-mu-en,₁₃₅ bà Đơ-vô-ra, bà Rút, bà Giu-đi-tha, bà Ét-te và nhiều phụ nữ khác. Đức Ma-ri-a “trổi vượt giữa những người khiêm hạ và nghèo hèn của Chúa, những người hy vọng và đón nhận ơn cứu độ từ nơi Ngài với lòng tin tưởng. Cuối cùng, sau sự trông đợi lâu dài Lời Chúa đã hứa, thời gian đã đến hồi viên mãn và một Nhiệm cục mới đã bắt đầu với Đức Ma-ri-a, người Con Gái Xi-on cao trọng nhất.”₁₃₆

Vô nhiễm nguyên tội (490-493)

4902676, 2853, 2001

Để làm Mẹ Đấng Cứu độ, Đức Ma-ri-a “đã được Chúa ban cho các hồng ân xứng với nhiệm vụ cao cả ấy.”₁₃₇ Lúc Truyền tin, thiên thần Gáp-ri-en đã chào Mẹ là “người đầy ơn phúc.”₁₃₈ Thật vậy, Mẹ cần được hướng dẫn hoàn toàn bởi ân sủng của Thiên Chúa, để có thể đáp lại lời loan báo ơn gọi của mình bằng sự ưng thuận tự do của đức tin.

491411

Qua các thế kỷ, Hội Thánh đã ý thức rằng Đức Ma-ri-a, vì được Thiên Chúa ban cho “đầy ơn phúc”,₁₃₉ nên được cứu chuộc ngay từ lúc tượng thai. Tín điều Vô Nhiễm Nguyên Tội, do Đức Giáo Hoàng Pi-ô IX công bố năm 1854, tuyên xưng:

“Rất Thánh Trinh Nữ Ma-ri-a ngay từ lúc đầu tiên tượng thai, bởi ân sủng và đặc ân của Thiên Chúa toàn năng, trông vào công nghiệp của Đức Ki-tô Giê-su Đấng Cứu độ loài người, đã được gìn giữ tinh tuyền khỏi mọi vết nhơ của nguyên tội.”₁₄₀

4922011, 1077

Những ánh rạng ngời này của “một sự thánh thiện hoàn toàn độc nhất vô nhị”, đã được ban cho Mẹ “ngay từ lúc đầu tiên tượng thai”,₁₄₁ tất cả đều từ Đức Ki-tô mà đến với Mẹ: Mẹ đã “được cứu chuộc cách hết sức kỳ diệu nhờ xét đến công nghiệp Con Mẹ.”₁₄₂ Chúa Cha đã “thi ân giáng phúc” cho Mẹ, hơn bất cứ thụ tạo nào khác, cho Mẹ “hưởng muôn vàn ân phúc của Thánh Thần, từ cõi trời, trong Đức Ki-tô” (Ep 1,3). Ngài “đã chọn” Mẹ “trong Đức Ki-tô, trước cả khi tạo thành vũ trụ, để trước thánh nhan Ngài”, Mẹ “trở nên tinh tuyền thánh thiện, nhờ tình thương của Ngài” (x. Ep 1,4).

493

Các Giáo phụ thuộc truyền thống Đông phương gọi Mẹ Thiên Chúa là Đấng Toàn Thánh (Panaghia) và tôn vinh Mẹ là “Đấng không hề vương nhiễm một vết nhơ tội lỗi nào, như thể một tạo vật mới được Chúa Thánh Thần nắn đúc và tạo dựng.”₁₄₃ Nhờ ân sủng của Thiên Chúa, Đức Ma-ri-a suốt đời vẫn tinh tuyền không hề phạm một tội riêng nào.

“Xin Chúa cứ làm cho tôi như lời sứ thần nói…” (494)

4942617, 148, 968, 726

Khi được loan báo rằng, mặc dù không biết người nam, mình sẽ hạ sinh “Con Đấng Tối Cao”, bởi quyền năng Chúa Thánh Thần,₁₄₄ Đức Ma-ri-a tin chắc chắn rằng, đối với Thiên Chúa, không có gì là không thể làm được, nên với “sự vâng phục của đức tin”,₁₄₅ Mẹ đã trả lời: “Vâng, tôi đây là nữ tỳ của Chúa, xin Chúa cứ làm cho tôi như lời sứ thần nói” (Lc 1,37-38). Như vậy, khi nói lên sự ưng thuận của mình đối với lời Thiên Chúa, Đức Ma-ri-a trở thành Mẹ Chúa Giê-su và với trọn tâm hồn, Mẹ chấp nhận ý định cứu độ của Thiên Chúa, mà không tội lỗi nào ngăn cản Mẹ, Mẹ tự hiến hoàn toàn cho con người và công trình của Con Mẹ, để, một cách tùy thuộc vào Người và cùng với Người, nhờ ân sủng của Thiên Chúa, Mẹ phục vụ mầu nhiệm Cứu Chuộc.₁₄₆ Thánh I-rê-nê nói:

“Nhờ vâng phục, Đức Mẹ đã trở nên nguyên nhân ơn cứu độ cho chính mình và cho toàn thể nhân loại.”₁₄₇ Từ đó, cùng với thánh nhân, nhiều Giáo phụ xưa cũng giảng dạy rằng: “Nút dây do sự bất tuân của bà E-và thắt lại, nay được gỡ ra nhờ sự vâng phục của Đức Ma-ri-a; điều mà trinh nữ E-và đã buộc lại do sự cứng lòng tin, Đức Trinh Nữ Ma-ri-a đã tháo ra nhờ đức tin”;₁₄₈ và so sánh với bà E-và, các ngài gọi Đức Ma-ri-a là “Mẹ chúng sinh”, và rất thường quả quyết rằng: “Sự chết qua bà E-và, sự sống qua Đức Ma-ri-a.”₁₄₉

Đức Ma-ri-a, Mẹ Thiên Chúa (495)

495466, 2677

Trong các sách Tin Mừng, Đức Ma-ri-a được gọi là “Thân mẫu Chúa Giê-su” (Ga 2,l; l9,25).₁₅₀ Cả trước khi Con Mẹ chào đời, dưới sự thúc đẩy của Chúa Thánh Thần, Mẹ đã được gọi là “Thân mẫu Chúa tôi” (Lc 1,43). Quả thật, Đấng mà Mẹ đã cưu mang làm người bởi phép Chúa Thánh Thần, Đấng thật sự là Con Mẹ theo xác phàm, chính là Con vĩnh cửu của Chúa Cha, là Ngôi Hai trong Ba Ngôi chí thánh. Vì vậy, Hội Thánh tuyên xưng Đức Ma-ri-a thật sự là Mẹ Thiên Chúa (Theotokos).₁₅₁

Sự đồng trinh của Đức Ma-ri-a (496-498)

496

Ngay trong các công thức đức tin đầu tiên,₁₅₂ Hội Thánh đã tuyên xưng rằng Chúa Giê-su được thụ thai trong lòng Đức Trinh Nữ Ma-ri-a là chỉ do quyền năng của Chúa Thánh Thần mà thôi, và Hội Thánh cũng khẳng định khía cạnh thể lý của biến cố này: Chúa Giê-su được thụ thai “bởi Chúa Thánh Thần, không có mầm giống nam nhân.”₁₅₃ Các Giáo Phụ nhận ra việc thụ thai đồng trinh là dấu chỉ của việc Con Thiên Chúa thật sự đã đến trong bản tính nhân loại như chúng ta. Thánh I-nha-xi-ô An-ti-ô-khi-a (đầu thế kỷ II) dạy:

“Tôi đã nhận thấy anh em… xác tín rằng Chúa chúng ta, thật sự xuất thân từ dòng dõi vua Đa-vít theo xác phàm,₁₅₄ là Con Thiên Chúa theo ý định và quyền năng Thiên Chúa,₁₅₅ Người đã thật sự được sinh ra bởi một trinh nữ;… Người đã thật sự chịu đóng đinh trong thân xác vì chúng ta, thời quan Phong-xi-ô Phi-la-tô… Người đã thật sự chịu khổ hình cũng như đã thật sự sống lại.”₁₅₆

497

Các trình thuật Tin Mừng₁₅₇ hiểu việc thụ thai đồng trinh như một công trình của Thiên Chúa, vượt quá mọi hiểu biết và mọi khả năng nhân loại:₁₅₈ Thiên thần đã nói với ông Giu-se về Đức Ma-ri-a, hiền thê của ông rằng: “Người con bà cưu mang là do quyền năng Chúa Thánh Thần” (Mt 1,20). Hội Thánh nhận ra đây là việc thực hiện lời hứa của Thiên Chúa qua miệng tiên tri I-sai-a: “Này đây, Trinh Nữ sẽ thụ thai và sinh hạ một con trai” (Is 7,l4), theo bản Hy-lạp của Mt 1,23.

49890, 2717

Đôi lúc, người ta lúng túng vì sự im lặng của Tin Mừng Marcô và các thư Tân Ước đối với việc thụ thai đồng trinh của Đức Ma-ri-a. Người ta cũng tự hỏi không biết đây có phải là huyền thoại hay là luận điểm thần học không chứng cớ lịch sử. Về vấn đề này, phải trả lời rằng: đức tin vào việc Mẹ Ma-ri-a thụ thai Chúa Giê-su mà còn đồng trinh, đã bị người Do-thái và lương dân vô tín chống đối mãnh liệt, chế diễu hoặc hiểu sai:₁₅₉ đức tin đó không phát sinh từ huyền thoại ngoại giáo hoặc từ sự mô phỏng nào đó theo các ý tưởng đương thời. Ý nghĩa của biến cố này chỉ có thể hiểu được nhờ đức tin, khi nhìn biến cố đó “trong sự nối kết chính các mầu nhiệm với nhau”,₁₆₀ nghĩa là trong toàn bộ các mầu nhiệm của Đức Ki-tô, từ việc Nhập Thể cho đến cuộc Vượt Qua của Người. Thánh I-nha-xi-ô An-ti-ô-khi-a đã nêu rõ sự nối kết này: “Thủ lãnh thế gian không hề biết đến việc Đức Ma-ri-a đồng trinh, việc Mẹ sinh con cũng như việc Chúa chịu chết: ba mầu nhiệm này thật vẻ vang nhưng đã được Thiên Chúa âm thầm thực hiện.”₁₆₁

Đức Ma-ri-a “trọn đời đồng trinh” (499-501)

499

Việc suy niệm sâu xa hơn trong đức tin về việc Đức Ma-ri-a đồng trinh mà làm mẹ, đã đưa Hội Thánh đến chỗ tuyên xưng Đức Ma-ri-a thật sự và trọn đời đồng trinh,₁₆₂ cả trong khi sinh hạ Con Thiên Chúa làm người.₁₆₃ Thật vậy, việc sinh hạ Đức Ki-tô “không làm suy giảm nhưng thánh hiến sự trinh khiết vẹn toàn” của Mẹ.₁₆₄ Phụng vụ của Hội Thánh tôn vinh Mẹ là Aeiparthenos, “Đấng trọn đời đồng trinh.”₁₆₅

500

Về điều này, đôi khi người ta phản đối rằng Thánh Kinh có nhắc đến các anh em và chị em của Chúa Giê-su.₁₆₆ Hội Thánh vẫn luôn hiểu rằng những đoạn văn này không hề ám chỉ những người con khác của Đức Trinh Nữ Ma-ri-a: ông Gia-cô-bê và ông Giu-se, “anh em của Chúa Giê-su” (Mt l3,55), thật ra là con của một bà Ma-ri-a nào đó là môn đệ của Đức Ki-tô,₁₆₇ bà này được cẩn thận phân biệt là “bà Ma-ri-a khác” (Mt 28,l). Đây là những người anh em bà con họ hàng gần, theo như cách nói quen dùng trong Cựu Ước.₁₆₈

501969, 970

Chúa Giê-su là người Con duy nhất của Đức Ma-ri-a. Nhưng tình mẫu tử thiêng liêng của Mẹ₁₆₉ trải rộng cho hết mọi người đã được Chúa Giê-su đến cứu độ. “Người Con mà Mẹ sinh ra, Thiên Chúa đã đặt ‘làm trưởng tử giữa một đàn em đông đúc’ (Rm 8,29), tức là các tín hữu, mà Mẹ đã cộng tác vào việc sinh hạ và dạy dỗ họ với tình yêu từ mẫu.”₁₇₀

Chức năng làm Mẹ đồng trinh của Đức Ma-ri-a trong kế hoạch của Thiên Chúa (502-507)

50290

Cái nhìn của đức tin, liên kết với toàn bộ Mặc Khải, có thể khám phá ra những lý do huyền nhiệm mà vì đó, Thiên Chúa, trong kế hoạch cứu độ của Ngài, đã muốn Con của Ngài sinh ra bởi một trinh nữ. Những lý do này liên quan đến Ngôi Vị và sứ vụ cứu chuộc của Đức Ki-tô, cũng như đến việc Đức Ma-ri-a chấp nhận góp phần vào sứ vụ này vì tất cả mọi người.

503422

Sự đồng trinh của Đức Ma-ri-a cho thấy mầu nhiệm Nhập Thể tuyệt đối do Thiên Chúa khởi xướng. Chúa Giê-su chỉ có Thiên Chúa là Cha.₁₇₁ “Không bao giờ Người tách khỏi Chúa Cha vì con người mà Người đã đảm nhận… Một mình Người vừa là Con Thiên Chúa vừa là Con Người. Xét về mặt bản tính, Người là Con của Chúa Cha trên trời theo thần tính, là Con của Đức Ma-ri-a theo nhân tính; nhưng thật sự Người là Con Thiên Chúa trong hai bản tính.”₁₇₂

504359

Chúa Giê-su được thụ thai trong lòng Đức Trinh Nữ Ma-ri-a bởi phép Chúa Thánh Thần, bởi vì Người là A-đam mới₁₇₃ , người khởi đầu công trình tạo dựng mới: “Người thứ nhất bởi đất mà ra thì thuộc về đất; còn người thứ hai thì từ trời mà đến” (l Cr l5,47). Ngay từ lúc Người được thụ thai, nhân tính Đức Ki-tô đã tràn đầy Thần Khí, vì Thiên Chúa “ban Thần Khí cho Người vô ngần vô hạn” (Ga 3,34). “Từ nguồn sung mãn của Người”, của Đấng là đầu của nhân loại được cứu chuộc₁₇₄ mà “chúng ta đã lãnh nhận hết ơn này đến ơn khác” (Ga 1,l6).

5051265

Chúa Giê-su, A-đam mới, qua việc Người được thụ thai trong cung lòng đồng trinh, đã khởi đầu cuộc sinh hạ mới của những người được nhận làm nghĩa tử trong Chúa Thánh Thần nhờ đức tin. “Việc ấy sẽ xảy ra cách nào?” (Lc 1,34).₁₇₅ Việc tham dự vào sự sống thần linh là điều “không phải do khí huyết, cũng chẳng do ước muốn của nhục thể, hoặc do ước muốn của người đàn ông, nhưng do bởi Thiên Chúa” (Ga 1,l3). Sự sống mới này được đón nhận cách trinh khiết, bởi vì nó được tặng ban cho con người, hoàn toàn do bởi Chúa Thánh Thần. Ý nghĩa phu thê của ơn gọi của con người đến với Thiên Chúa₁₇₆ được thực hiện cách trọn hảo trong chức năng làm mẹ đồng trinh của Đức Ma-ri-a.

506148, 1814

Đức Ma-ri-a là một Trinh Nữ, bởi vì sự đồng trinh của Mẹ là dấu chỉ đức tin của Mẹ, một đức tin không pha trộn chút nghi ngờ nào₁₇₇ và là dấu chỉ sự tự hiến trọn vẹn của Mẹ cho thánh ý Thiên Chúa.₁₇₈ Chính nhờ đức tin mà Đức Ma-ri-a trở thành Mẹ Đấng Cứu độ: “Đức Ma-ri-a thật là diễm phúc vì Mẹ đã tin vào Đức Ki-tô hơn là vì Mẹ đã cưu mang thân xác Người.”₁₇₉

507967, 149

Đức Ma-ri-a vừa là Trinh Nữ vừa là Mẹ, bởi vì Mẹ là hình ảnh của Hội Thánh, là sự thể hiện toàn hảo nhất của Hội Thánh.₁₈₀ “Nhờ đón nhận lời Thiên Chúa cách trung thành, Hội Thánh được làm Mẹ: thật vậy, nhờ việc rao giảng và ban Phép Rửa, Hội Thánh sinh hạ những người con, được thụ thai bởi Chúa Thánh Thần, và được sinh ra bởi Thiên Chúa, để sống đời sống mới và bất tử. Và Hội Thánh là Trinh Nữ, bởi đã gìn giữ cách toàn vẹn và tinh tuyền lòng tin vào Đức Phu Quân.”₁₈₁

Tóm lược (508-511)

508

Trong số các con cháu bà E-và, Thiên Chúa đã chọn Đức Trinh Nữ Ma-ri-a làm Mẹ của Con Ngài. Mẹ “đầy ơn phúc”, là “hoa trái tuyệt vời nhất của công trình Cứu chuộc.”₁₈₂ Ngay từ lúc đầu tiên khi được thụ thai, Mẹ đã được gìn giữ tinh tuyền khỏi vết nhơ nguyên tội và suốt đời Mẹ, Mẹ vẫn luôn tinh tuyền không hề phạm một tội riêng nào.

509

Đức Ma-ri-a thật sự là “Mẹ Thiên Chúa” vì là Mẹ của Con vĩnh cửu của Thiên Chúa, đã làm người, Đấng cũng chính là Thiên Chúa.

510

Đức Ma-ri-a “vẫn còn đồng trinh khi thụ thai Con mình, đồng trinh khi sinh Con, đồng trinh khi bồng ẵm Người, đồng trinh khi cho Người bú mớm, là người mẹ đồng trinh, vĩnh viễn đồng trinh”:₁₈₃ Mẹ là “nữ tỳ của Chúa” (Lc 1,38) bằng toàn bộ hữu thể của mình.

511

Đức Trinh Nữ Ma-ri-a đã cộng tác vào “việc cứu độ nhân loại bằng đức tin và lòng tuân phục tự do.”₁₈₄ Mẹ đã nói lên lời ưng thuận của mình “thay cho toàn thể bản tính nhân loại.”₁₈₅ Nhờ sự vâng phục của mình, Mẹ đã trở thành bà E-và mới, là Mẹ của chúng sinh.

Chú thích

₁₂₃ X. Ga 16,14-15.

₁₂₄ X. Mt 1,20; Lc 1,35.

₁₂₅ X. Lc 2,8-20.

₁₂₆ X. Mt 2,1-12.

₁₂₇ X. Ga 1,31-34.

₁₂₈ X. Ga 2,11.

₁₂₉ X. Dt 10,5.

₁₃₀ CĐ Va-ti-ca-nô II, Hiến chế tín lý Lumen gentium, 56: AAS 57 (1965) 60; x. Ibid., 61: AAS 57 (1965) 63.

₁₃₁ X. St 3,l5.

₁₃₂ X. St 3,20.

₁₃₃ X. St 18,10-14; 21,1-2.

₁₃₄ X. 1 Cr 1,27.

₁₃₅ X. 1 Sm 1.

₁₃₆ CĐ Va-ti-ca-nô II, Hiến chế tín lý Lumen gentium, 55: AAS 57 (1965) 59-60.

₁₃₇ CĐ Va-ti-ca-nô II, Hiến chế tín lý Lumen gentium, 56: AAS 57 (1965) 60.

₁₃₈ X. Lc 1,28.

₁₃₉ X. Lc 1,28.

₁₄₀ ĐGH Pi-ô IX, Tông sắc Ineffabilis Deus: DS 2803.

₁₄₁ CĐ Va-ti-ca-nô II, Hiến chế tín lý Lumen gentium, 56: AAS 57 (1965) 60.

₁₄₂ CĐ Va-ti-ca-nô II, Hiến chế tín lý Lumen gentium, 53: AAS 57 (1965) 58.

₁₄₃ CĐ Va-ti-ca-nô II, Hiến chế tín lý Lumen gentium, 56: AAS 57 (1965) 60.

₁₄₄ X. Lc 1,28-37.

₁₄₅ X. Rm 1,5.

₁₄₆ CĐ Va-ti-ca-nô II, Hiến chế tín lý Lumen gentium, 56: AAS 57 (1965) 60-61.

₁₄₇ Thánh I-rê-nê, Adversus haereses, 3, 22, 4: SC 211,440 (PG 7,959).

₁₄₈ X. Thánh I-rê-nê, Adversus haereses, 3, 22, 4: SC 211,442-444 (PG 7,959-960).

₁₄₉ CĐ Va-ti-ca-nô II, Hiến chế tín lý Lumen gentium, 56: AAS 57 (1965) 60-61.

₁₅₀ X. Mt 13,55.

₁₅₁ X. CĐ Ê-phê-xô, Epistula II Cyrilli Alexandrini ad Nestorium: DS 251.

₁₅₂ X. DS 10-64.

₁₅₃ CĐ La-tê-ra-nô (năm 649), Canon 3: DS 503.

₁₅₄ X. Rm 1,3.

₁₅₅ X. Ga 1,13.

₁₅₆ Thánh I-nha-xi-ô thành An-ti-ô-khi-a, Epistula ad Smyrnaeos, 1-2: SC 10bis, 132-134 (Funk 1,274-276).

₁₅₇ X. Mt 1,18-25; Lc 1,26-38.

₁₅₈ X. Lc 1,34.

₁₅₉ X. Thánh Giustinô, Dialogus cum Triphone Iudaeo, 66-67: CA 2,234-236 (PG 6,628-629); Ôrigiênê, Contra Celsum, 1,32: SC 132,162-164 (PG 8,720-724); Ibid., 1, 69: SC 132,270 (PG 8,788-789).

₁₆₀ CĐ Va-ti-ca-nô I, Hiến chế tín lý Dei Filius, c. 4: DS 3016.

₁₆₁ Thánh I-nha-xi-ô thành An-ti-ô-khi-a, Epistula ad Ephesos, 19,1: SC 10bis, 74 (Funk 1,228); x. 1 Cr 2,8.

₁₆₂ X. CĐ Constantinôpôli II, Sess. 8a, Canon 6: DS 427.

₁₆₃ X. Thánh Lê-ô Cả, Tomus ad Flavianum: DS 291; Ibid.: DS 294; Pelagius I, Epistula Humani Generis: DS 442; CĐ La-tê-ra-nô, Canon 3: DS 503; CĐ Tôlêđô XVI, : DS 571; ĐGH Phao-lô IV, Tông hiến Cum quorumdam hominum: DS 1880.

₁₆₄ CĐ Va-ti-ca-nô II, Hiến chế tín lý Lumen gentium, 57: AAS 57 (1965) 61.

₁₆₅ CĐ Va-ti-ca-nô II, Hiến chế tín lý Lumen gentium, 52: AAS 57 (1965) 58.

₁₆₆ X. Mc 3,31-35; 6,3; 1 Cr 9,5; Gl 1,19.

₁₆₇ X. Mt 27,56.

₁₆₈ X. St l3,8; l4,l6; 29,l5 v.v…

₁₆₉ X. Ga 19,26-27; Kh 12,17.

₁₇₀ CĐ Va-ti-ca-nô II, Hiến chế tín lý Lumen gentium, 63: AAS 57 (1965) 64.

₁₇₁ X. Lc 2,48-49.

₁₇₂ CĐ Frioul (năm 796 hoặc 797), : DS 619.

₁₇₃ X. 1 Cr 15,45.

₁₇₄ X. Cl 1,18.

₁₇₅ X. Ga 3,9.

₁₇₆ X. 2 Cr 11,2.

₁₇₇ X. CĐ Va-ti-ca-nô II, Hiến chế tín lý Lumen gentium, 63: AAS 57 (1965) 64.

₁₇₈ X. 1 Cr 7,34-35.

₁₇₉ Thánh Augustinô, De sancta virginitate 3, 3: CSEL 41,237( PG 40,398).

₁₈₀ X. CĐ Va-ti-ca-nô II, Hiến chế tín lý Lumen gentium, 63: AAS 57 (1965) 64.

₁₈₁ CĐ Va-ti-ca-nô II, Hiến chế tín lý Lumen gentium, 64: AAS 57 (1965) 64.

₁₈₂ X. CĐ Va-ti-ca-nô II, Hiến chế Sacrosanctum Concilium, 103: AAS 56 (1964) 125.

₁₈₃ Thánh Augustinô, Sermo 186, 1: PL 38,999.

₁₈₄ CĐ Va-ti-ca-nô II, Hiến chế tín lý Lumen gentium, 56: AAS 57 (1965) 60.

₁₈₅ Thánh Tô-ma A-qui-nô, Summa theologiae, III, q. 30, a. 1, c: Ed. Leon. 11, 315.